Làm thế nào để bỏ "luật bất thành văn" trong hoạt động đấu thầu?

Theo dõi KTMT trên

Chi “hoa hồng” là luật “bất thành văn”

Nhóm chuyên gia VCCI-UNDP mới đây cho biết, trong số các vấn đề gây "nhức nhối" nhất trong hoạt động đấu thầu mua sắm công là việc không ít DN buộc phải bỏ ra khoản tiền lớn là chi phí ngoài quy định, hay còn gọi là "hoa hồng" nhằm thông đồng, cấu kết, dàn xếp hoạt động đấu thầu để tạo điều kiện cho doanh nghiệp thắng thầu. Đây là hiện tượng rất nguy hại, làm mất đi tính cạnh tranh công bằng, khiến hoạt động đấu thầu không còn minh bạch, là nguyên nhân chính khiến các cán bộ "tha hóa" phải "xộ khám".

Không chỉ vậy, theo nghiên cứu của nhóm chuyên gia VCCI-UNDP, xét trong năm 2021, gần 35% DN tham gia khảo sát quan niệm rằng, việc chi trả "hoa hồng" để có thể trúng thầu là một yêu cầu bắt buộc, là luật "bất thành văn". Nói cách khác, cứ khoảng 3 nhà thầu thì có 1 nhà thầu sẵn sàng bỏ số tiền lớn để bảo đảm trúng thầu.

Một DN tham gia đấu thầu đã trả lời khảo sát: “DN phải chi trả các khoản chi phí này để các bước chuẩn bị và nộp hồ sơ dự thầu được trơn tru hơn. Có những trường hợp DN từ chối không chi trả các khoản chi phí này khiến cho tiến độ hoàn thành hồ sơ bị chậm trễ, không nộp được hồ sơ dự thầu gây tổn thất lớn hơn khoản chi trả này. Không chỉ vậy, tình trạng 'hoạnh họe' của cơ quan liên quan cũng gây ảnh hưởng tới dự án, không chi không được”.

Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19, nghiên cứu cũng rất quan tâm và chỉ ra trong lĩnh vực y tế. Theo đó, tỷ lệ DN đã tham gia các gói thầu của cơ sở y tế đồng ý chi trả "hoa hồng" là khá cao; trong đó có đến 50% DN thuộc nhóm cung cấp trang thiết bị y tế, 38% thuộc nhóm DN cung cấp trang thiết bị vật tư phòng chống dịch và 33% thuộc nhóm dược phẩm. Với các loại hàng hóa, dịch vụ khác, tỷ lệ DN sẵn sàng chi trả chi phí ngoài quy định cũng lên tới 39%.

Câu hỏi đặt ra là việc chi trả "hoa hồng" thường do bên nào chủ động? Từ phía DN, hay các cán bộ phụ trách đấu thầu của bên mời thầu, chủ đầu tư?

Theo khảo sát của VCCI-UNDP, trong năm 2021, tỷ lệ DN chủ động tự đưa "hoa hồng" để dàn xếp việc đấu thầu lên tới 25,2% (số liệu chung tất cả DN) và 32,8% (nếu chỉ tính riêng DN tham gia đấu thầu gói thầu của cơ sở y tế).

Trong khi đó, tỷ lệ DN gặp tình huống cán bộ phụ trách đấu thầu của bên mời thầu, chủ đầu tư gợi ý lần lượt là 10,3% (tất cả DN) và 21,3% (cao hơn đáng kể ở gói thầu của cơ sở y tế). Tóm lại, tỷ lệ này càng cao cho thấy mức độ phổ biến của chi phí ngoài quy định càng lớn và đã đến mức báo động khi hành vi này được xem là điều đương nhiên, là một phần tất yếu “không cần phải nói mà ai cũng hiểu” trong công việc.

Những con số phản ánh mức độ phổ biến của chi phí ngoài quy định trong hoạt động đấu thầu y tế nêu trên là rất đáng quan ngại. Kết quả đó cho thấy, hoạt động phòng chống dịch bệnh trong thời gian qua có thể bị một số cá nhân và tổ chức lợi dụng để mưu lợi bất chính. Điều này không chỉ vi phạm pháp luật, làm mất tính cạnh tranh lành mạnh của hoạt động đấu thầu mà còn làm giảm hiệu quả công tác ứng phó đại dịch của cả nước, làm mất niềm tin của nhân dân, đặc biệt đối với y đức của những cán bộ ngành y tế, nhóm chuyên gia VCCI-UNDP cho hay.

Với hàng loạt vụ việc sai phạm trong đấu thầu của các cơ sở y tế khiến nhiều cán bộ ngành y tế bị khởi tố trong thời gian gần đây, trong đó có một số lãnh đạo các trung tâm kiểm soát dịch bệnh của các tỉnh, thành phố trên cả nước, lãnh đạo cấp cao của Bộ Y tế là một cảnh báo nghiêm túc về việc cần khắc phục những kẽ hở trong hoạt động đấu thầu thuốc, trang thiết bị y tế...

Có thể thấy, y tế có thể chỉ là một trong các lĩnh vực đấu thầu bị phát hiện tiêu cực do được đặc biệt chú ý trong 2 năm gần đây. Nhiều lĩnh vực khác như đầu tư, xây dựng, giáo dục, tài nguyên môi trường, mua sắm thường xuyên của các cơ quan nhà nước, đơn vị thuộc lực lượng vũ trang, đơn vị sự nghiệp công lập, mua sắm của các doanh nghiệp nhà nước... cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ sai phạm nếu không được giám sát chặt chẽ.

Đề nghị sửa đổi Luật Đấu thầu nhằm tháo gỡ khó khăn trong đấu thầu

Theo thông tin từ cổng thông tin điện tử Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) cho biết, Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13 được Quốc hội Khóa XIII thông qua tại Kỳ họp thứ VI, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2014. Việc ban hành và thực hiện Luật này trong thời gian qua đã tạo dựng khung pháp lý quan trọng điều chỉnh hoạt động mua sắm, quản lý sử dụng vốn, tài sản của nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư, mua sắm bằng nguồn ngân sách nhà nước.

Mặt khác, thực tiễn thi hành Luật Đấu thầu trong thời gian qua cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết cần phải sửa đổi toàn diện Luật này bởi những lý do chủ yếu như sau: Đến nay các Luật có liên quan đến Luật Đấu thầu đã được sửa đổi, bổ sung (Luật Xây dựng, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Kiến trúc, Luật PPP…). Do đó, cần thiết phải sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Đấu thầu có liên quan đến các luật nêu trên nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất giữa các luật.

Cùng với đó, thực tiễn công tác mua sắm, đấu thầu trong thời gian qua đã đặt ra yêu cầu phải sửa đổi bổ sung quy định của pháp luật đấu thầu để đáp ứng đòi hỏi cấp bách trong việc mua sắm phục vụ công tác phòng chống dịch bệnh; cải tiến quy trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhằm góp phần thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, sớm đưa công trình vào khai thác, kịp thời phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội…

Tại dự thảo, Bộ KH&ĐT đề xuất chính sách "Nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác đấu thầu, bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu".

Có thể nói, mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu theo hướng bổ sung hoạt động đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư đối với dự án đầu tư kinh doanh (dự án phải tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư theo quy định của pháp luật chuyên ngành, pháp luật xã hội hoá, dự án có từ 2 nhà đầu tư quan tâm thực hiện dự án...).

Sửa đổi, bổ sung các quy định về thời gian lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư theo hướng cắt giảm thời gian thực hiện một số khâu, đồng thời bảo đảm tương thích với các tính năng của Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia (như: Bỏ thủ tục thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kế hoạch lựa chọn nhà thầu; điều chỉnh các mốc thời gian cho phù hợp đối với một số công việc do được thực hiện trực tiếp trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia); quy định thống nhất, cụ thể các mốc thời gian tối đa, tối thiểu cho từng chủ thể tham gia vào quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhằm tiết kiệm thời gian tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhưng vẫn bảo đảm các mục tiêu cơ bản của công tác đấu thầu.

Bùi Hằng