TP.HCM: Giải pháp để hướng đến một hệ thống xanh bền vững
Cây xanh và các mảng xanh đô thị tại TP. HCM đóng vai trò quan trọng trong việc giảm bớt các tác động xấu của biến đổi khí hậu lên đô thị. Vì vậy, việc phát triển và quản lý một hệ xanh đô thị là chìa khóa để TP. HCM hướng đến một hệ thống xanh bền vững.
Tình trạng ngập úng ngày càng trầm trọng
TP. HCM là đô thị có phần nhiều là vùng sông nước, vùng đất lầy và thấp. Sông Sài Gòn, Nhà Bè, Đồng Nai hình thành hệ thống sông ngòi và kênh rạch dày đặc với gần 8000km chiều dài, bao phủ 16% diện tích TP.HCM. Thủy triều lên xuống thường xuyên đang gây ngập úng trên diện rộng. Những yếu tố ảnh hưởng nhiều nhất phải kể đến là nhiệt độ, lượng mưa và triều cường.
Theo thống kê, năm 2014 TP. HCM có khoảng 154 xã, phường thường xuyên ngập úng. Đến năm 2050, Trung tâm Quản lý môi trường quốc tế (ICEM) dự báo con số này lên đến 177, chiếm 61% diện tích của thành phố. Theo dự báo, trong 10 năm tới, nhiệt độ trung bình ở TP. HCM sẽ tăng 0,5-0,80C.
Mười năm trở lại đây, tình trạng ngập úng do triều cường diễn ra ngày một trầm trọng và lan rộng. Nhiều khu vực của TP. HCM không chỉ ngập úng trong mùa mưa mà còn xảy ra quanh năm, nhất là mỗi khi triều cường. Nếu mưa và thủy triều lên cùng một lúc thì tình trạng còn nghiêm trọng hơn.
Đáng báo động là tình trạng lượng mưa lớn, trái mùa, nắng nóng, triều cường gây ngập lụt kéo dài, luôn năm sau cao hơn năm trước. Sự phát triển đô thị đã làm giảm tính thẩm thấu và gây ra ngập cục bộ. Hiệu ứng đảo nhiệt đang làm biến đổi khí hậu thành phố và việc đô thị hóa đã góp phần quan trọng làm tăng nhiệt độ, lượng mưa, và ngập trong hai thập kỷ vừa qua.
Quá trình đô thị hóa mạnh mẽ hiện nay làm cho dân số đô thị tăng nhanh, cùng với nó là việc xây dựng các công trình nhà cửa, giao thông, công nghiệp, hoạt động của các phương tiện giao thông, các hoạt động phục vụ cuộc sống, văn hóa, làm việc, giải trí của người dân dẫn tới tiêu thụ nhiều năng lượng, thải ra nhiều khí CO2 và các chất khí độc hại khác, làm xấu môi trường không khí đô thị tại thành phố này.
Đang bị thiếu hụt các mảng xanh
Theo thống kê, diện tích cây xanh cho một đầu người tại TP. HCM hiện nay là 0,8%, quá thấp so với chỉ tiêu quy hoạch đô thị từ 6-7m2/người. TP. HCM có hơn 490ha đất công viên, tuy nhiên tốc độ đầu tư mỗi năm tăng không đáng kể chỉ khoảng 1,5ha, chưa đạt yêu cầu. Điều này cho thấy, số lượng chỉ tiêu cây xanh của TP. HCM chưa đáp ứng được nhu cầu cho người dân ở đô thị.
Cụ thể, tốc độ phát triển công viên, mảng xanh của TP. HCM đang tỷ lệ nghịch với mức độ gia tăng dân số và đô thị hóa, làm ảnh hưởng đến cuộc sống và tiện ích của người dân. Hiện nay, các quận trung tâm như quận 3, quận 1 rất thiếu mảng xanh. Những mảng xanh hiện có là công viên Tao đàn, công viên Thống nhất…thì không đủ đáp ứng cho người dân. Phân bổ công viên, mảng xanh trên địa bàn không đồng đều và bất hợp lý. Các quận trung tâm, tuy số lượng cây xanh nhiều hơn so với các quận, huyện ngoại thành nhưng không còn quỹ đất phát triển.
Bên cạnh đó, mảng xanh của TP. HCM bị đẩy lùi bởi tốc độ đô thị hóa gia tăng chóng mặt với những tòa nhà bê tông mọc lên san sát. Việc trồng cây phân tán ở các tuyến đường, khu dân cư cũng rất hạn chế; Rất ít chủ đầu tư thực hiện các mảng xanh theo quy hoạch. Nhiều nơi mảng xanh lâu dần được biến hóa, chuyển đổi thành nhà ở, ki ốt. Ở một số huyện ngoại thành, đất quy hoạch mảng xanh thì có nhưng để bị hoang hóa.
Hiện trạng vỉa hè trong các khu dân cư tại TP. HCM hẹp, do quá trình đô thị hóa nhanh, các nhà cao tầng ngày một nhiều, cho nên thiếu không gian phát triển cây xanh. Các chủng loại cây có tính hướng quang cao như lim xẹt, phượng vĩ, sọ khỉ, bò cạp nước… thường bị lệch tán, nghiêng ra đường hoặc nơi có không gian rộng cho nên cây có nguy cơ gãy đổ cao trong mùa mưa bão.
Đồng thời, tại những khu vực có nhiều nhà cao tầng còn tạo hiệu ứng gió đường hầm khiến hướng gió, sức gió thay đổi và gia tăng đột ngột khi có giông, lốc cũng là một trong những nguyên nhân làm cho cây xanh dễ ngã đổ.
Trước tình trạng biến đổi khí hậu đang diễn ra nhanh hơn những tiên đoán trước đây với những tác động tiềm tàng nghiêm trọng lên TP.HCM thì việc lập kế hoạch thích nghi chi tiết là chìa khóa cho một TP. HCM chống chọi cao.
Đồng thời, cần phải có sự cân bằng trong các hành động thích nghi, với những biện pháp công trình được hỗ trợ bằng sự phục hồi và phát triển hệ thống tự nhiên, phát triển mảng xanh như một trụ cột quan trọng.
Để làm được điều này, TP. HCM cần khắc phục ngay các bất cập trong công tác quản lý nhà nước, phải có đơn vị chịu trách nhiệm chính nếu để xảy ra việc công viên bị sử dụng sai mục đích, lấn chiếm; mảng xanh không được phủ đúng như quy hoạch, kế hoạch. Kiên quyết xử lý các chủ đầu tư khu đô thị, khu dân cư không thực hiện diện tích công viên cây xanh theo kế hoạch.
Bên cạnh đó, cần có cơ chế, chính sách ưu đãi, đẩy nhanh việc huy động các nguồn lực đầu tư cho phát triển công viên không chỉ là vui chơi, nghỉ ngơi mà còn là địa điểm tham quan, du lịch lý tưởng cho người dân và du khách. Truyền thông để người dân tích cực tham gia phong trào trồng cây phân tán tại các khu vực mình sinh sống, đồng thời chú trọng việc bảo vệ hệ thống cây xanh ở từng con đường, tuyến phố.
Ngoài ra, muốn chống chọi với thiên tai và hướng đến một đô thị TP. HCM bền vững, phải bảo vệ, bảo tồn, duy trì và phát triển cây xanh.
Thanh Vũ
