“Lá chắn” sinh thái biển đang bị tổn thương

Theo dõi KTMT trên

Rạn san hô – hệ sinh thái then chốt trong lòng đại dương

Rạn san hô là một trong những hệ sinh thái đa dạng sinh học bậc nhất hành tinh, là nơi cư trú của khoảng 25% loài sinh vật biển, dù chỉ chiếm chưa đến 1% diện tích đáy biển toàn cầu. Những cấu trúc san hô tưởng như mong manh lại đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì sức khỏe đại dương và ổn định khí hậu.​

Tại Việt Nam, rạn san hô phân bố chủ yếu ở các vùng biển Nam Trung Bộ như Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Côn Đảo, Phú Quốc... Theo số liệu từ Viện Hải dương học, Việt Nam sở hữu trên 350 loài san hô cứng, phần lớn tập trung ở các khu bảo tồn biển. Ngoài vai trò môi trường, rạn san hô còn mang lại giá trị kinh tế cho du lịch biển, thủy sản và nghiên cứu khoa học.​

Nhờ cấu trúc vững chắc, san hô hoạt động như “tường chắn sóng” tự nhiên, giúp bảo vệ bờ biển khỏi xói mòn, giảm thiểu tác động từ sóng thần hay bão lớn. Hệ sinh thái này còn hấp thụ khí CO₂ từ nước biển, góp phần điều hòa khí hậu. Việc mất đi các rạn san hô có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: gia tăng xói lở bờ biển, suy giảm đa dạng sinh học, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng triệu ngư dân ven biển.​

Tuy nhiên, tình trạng rạn san hô đang bị suy thoái nhanh chóng. Theo đánh giá toàn cầu của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), trong ba thập kỷ qua, thế giới đã mất khoảng 50% diện tích rạn san hô do biến đổi khí hậu, ô nhiễm biển và khai thác quá mức. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Một số khu vực như vịnh Nha Trang, Hòn Mun từng là điểm nóng du lịch biển, nay san hô bị tẩy trắng và chết hàng loạt do nhiệt độ nước tăng và tác động nhân sinh.​

Hồi sinh rạn san hô – khôi phục “bức tường xanh” của đại dương

Trước nguy cơ mai một của rạn san hô, nhiều chương trình phục hồi và bảo tồn đã được khởi động, lấy cộng đồng làm trung tâm. Tại vịnh Vân Phong (Khánh Hòa), dự án “Trồng rạn san hô nhân tạo” đã được triển khai từ năm 2020, với sự hợp tác giữa doanh nghiệp du lịch và các tổ chức bảo tồn. Những mô hình khung sắt được thả xuống đáy biển, tạo điều kiện để san hô mới bám vào và sinh trưởng. Chỉ sau 2 năm, mật độ san hô phục hồi rõ rệt, thu hút trở lại nhiều loài cá và sinh vật biển.​

Bên cạnh đó, mô hình du lịch sinh thái biển gắn với bảo tồn cũng đang dần hình thành. Các tour lặn biển tại Hòn Yến (Phú Yên), Cù Lao Chàm (Quảng Nam), Côn Đảo… đều lồng ghép hoạt động giáo dục cộng đồng, khuyến khích du khách không chạm hoặc bẻ san hô, đồng thời hỗ trợ kinh phí tái tạo môi trường biển.​

Tại Cù Lao Chàm – khu dự trữ sinh quyển thế giới, chính quyền địa phương đã mạnh tay cấm sử dụng túi ni lông, đồng thời kiểm soát số lượng khách tham quan, tránh gây áp lực quá mức lên các rạn san hô. Nhờ đó, mật độ san hô cứng ở một số khu vực đã có dấu hiệu phục hồi, độ phủ tăng từ 20% lên hơn 40% chỉ sau 5 năm.​

Giới chuyên gia nhận định rằng việc khôi phục rạn san hô không chỉ là hành động bảo vệ môi trường mà còn mang lại những lợi ích kinh tế lâu dài. Một cán bộ của Viện Hải dương học chia sẻ rằng nếu các rạn san hô bị mất đi, nhiều ngành kinh tế quan trọng sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng. Ngành du lịch lặn biển, ví dụ, sẽ bị thiệt hại nặng nề vì những rạn san hô là một trong những điểm du lịch hấp dẫn nhất của nhiều vùng ven biển. Những du khách yêu thích lặn biển sẽ mất đi một trong những trải nghiệm thiên nhiên độc đáo và hấp dẫn.

Thêm vào đó, ngành thủy sản cũng sẽ phải đối mặt với khó khăn khi không còn nơi cư trú và sinh sống cho hàng triệu loài cá và sinh vật biển khác. Rạn san hô không chỉ là một phần của hệ sinh thái mà còn là nơi cung cấp thức ăn và bảo vệ các loài thủy sinh quan trọng. Nếu san hô biến mất, nguồn tài nguyên này sẽ bị giảm đi, gây ảnh hưởng lớn đến sinh kế của nhiều ngư dân.

Chuyên gia cũng cho rằng san hô đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc bảo vệ bờ biển. Các rạn san hô giúp giảm thiểu sự tàn phá của sóng biển, bảo vệ các khu vực ven biển khỏi xói mòn và những tác động tiêu cực của thiên tai. Nếu không có rạn san hô, cộng đồng ven biển sẽ dễ bị tổn thương hơn trong các tình huống bão tố hay biến động khí hậu.

Do đó, việc đầu tư vào bảo vệ và khôi phục rạn san hô không chỉ mang lại lợi ích cho môi trường mà còn là một chiến lược kinh tế thông minh. Các chuyên gia khẳng định rằng đây là một khoản đầu tư có giá trị, giúp ổn định và phát triển nền kinh tế biển, tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho cộng đồng ven biển và bảo vệ sinh kế của người dân.

Ngoài yếu tố cộng đồng, chính sách Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt. Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2030 đều xác định mục tiêu phát triển kinh tế biển bền vững, trong đó có bảo vệ hệ sinh thái biển và rạn san hô. Các khu bảo tồn biển đang dần được mở rộng và quản lý bằng công nghệ như giám sát từ xa, cảm biến theo dõi chất lượng nước, camera đáy biển...​

Việc bảo vệ rạn san hô không chỉ là trách nhiệm của các quốc gia ven biển, mà còn là một nghĩa vụ toàn cầu. Những rạn san hô khỏe mạnh không chỉ mang lại sự đa dạng sinh học cho đại dương mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ bờ biển khỏi sóng lớn và xói mòn. Chúng tạo nên môi trường sống cho hàng nghìn loài sinh vật biển, duy trì chuỗi thức ăn và là nguồn sinh kế cho hàng triệu ngư dân trên thế giới.

Tuy nhiên, tình trạng suy giảm rạn san hô đang diễn ra nhanh chóng, do tác động của biến đổi khí hậu, ô nhiễm biển và khai thác quá mức. Để đảo ngược tình trạng này, các nỗ lực bảo tồn và phục hồi phải được đẩy mạnh. Các công nghệ phục hồi san hô, như trồng san hô nhân tạo hay tạo ra các khu vực bảo vệ biển, đang mang lại hy vọng. Bên cạnh đó, việc quản lý chặt chẽ các hoạt động khai thác tài nguyên biển và nâng cao ý thức cộng đồng về tầm quan trọng của rạn san hô cũng là yếu tố then chốt.

Sự bảo vệ và phục hồi rạn san hô đòi hỏi sự đồng lòng của tất cả các quốc gia, tổ chức và cá nhân. Khi chúng ta nhận thức rõ giá trị của những hệ sinh thái này, cùng hành động để bảo vệ chúng, chúng ta không chỉ bảo vệ một phần môi trường biển mà còn bảo vệ chính tương lai của hành tinh này.

Bích Ngọc