Lãng phí sử dụng đất nông nghiệp: Nông dân thì bỏ hoang, doanh nghiệp treo đất, ôm đất

Theo dõi KTMT trên

Ở nhiều địa phương, lãng phí sử dụng đất nông nghiệp

Hiện nay, trên phạm vi cả nước, bao nhiêu diện tích trồng lúa bỏ canh tác? Câu trả lời là không ít nhưng cụ thể là bao nhiêu thì vẫn chưa có một con số chính xác.

Chia sẻ của bà M. (Thái Bình), năm nay bà đã gần 70, cả đời gắn bó với ruộng đồng, chưa bao giờ thấy nhiều nông dân bỏ canh tác như bây giờ. "Chuột nó không phá thì còn được tí. Thu hoạch bây giờ chỉ được hạt thóc ngon ăn thôi". Trên những cánh đồng ở Thái Bình, không khó để có thể bắt gặp những thửa ruộng bỏ không như thế này".

Theo ông Nguyễn Như Cường - Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: "Xã nhiều khi vì thành tích họ cũng chả báo cáo chính xác đâu. Các địa phương họ cũng không báo cáo thật. Việc người dân bỏ canh tác dẫn đến lãng phí tài nguyên mà đã được hình thành từ hàng triệu năm. Lãng phí những nguồn vốn đầu tư về công trình hạ tầng thuỷ lợi, đường xá phục vụ việc sản xuất lúa".

Theo tìm hiểu, nhiều nơi người nông dân làm ruộng không đủ ăn, mùa màng thất bát, người trẻ đi làm công ty, đây đang là những nguyên nhân khiến cho nhiều cánh đồng ở các vùng quê ruộng đất bỏ không canh tác. Từ kết quả giám sát ban đầu, nhiều khuyến nghị đã được các thành viên Đoàn Giám sát của Quốc hội đưa ra nhằm quản lý và khai thác hiệu tài nguyên đất.

Ông Bùi Văn Cường, thành viên Đoàn giám sát chuyên đề của Quốc họi về việc thực hiện chính sách tiết kiệm, chống lãng phí nói: "Thực trạng một bộ phận người dân khi ruộng đã được giao cho mình nhưng hiệu quả không cao họ làm việc khác cao hơn thì chỗ đó phải nghiên cứu, đề xuất thế nào, sử dụng nguồn lực đất đai cho nó hiệu quả. Có thể khuyến nghị đưa ra chính sách thu hút doanh nghiệp, người dân góp vào đây để hưởng lợi nhuận. Chứ chúng ta không lãng phí tài nguyên quốc gia về đất đai".

Ông Lê Thanh Vân, thành viên Đoàn giám sát chuyên đề việc thực hiện chính sách tiết kiệm, chống lãng phí nói: "Đầu tiên là phải đảm bảo an ninh lương thực, có đất mới trồng lúa được. Nhưng với những diện tích trồng lúa không hiệu quả thì phải chuyển đổi cây trồng, áp dụng khoa học kỹ thuật vào nông nghiệp".

Nhìn thực tế cũng cho thấy, hiệu quả trồng lúa chưa hẳn đã thấp nhưng thu nhập của người dân trồng lúa không cao. Nguyên nhân là do quy mô trồng lúa của 1 hộ gia đình tại Đồng bằng sông Hồng manh mún, nhỏ lẻ chỉ khoảng 3 sào một hộ.

Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ông Nguyễn Như Cường cho biết: "Chúng ta cần có chính sách mang tính tổng thể, triệt để về đất đai trong nông nghiệp. Ví dụ như vấn đề tổ chức lại sản xuất, tổ chức tích tụ đất đai hoặc là cho phép chuyển quyền sử dụng đất để những hộ gia đình được giao đất nhưng không làm được thì họ có quyền chuyển nhượng quyền đó cho hợp tác xã, cho doanh nghiệp, cho người khác có nhu cầu làm".

Đến tháng 10 tới đây, Đoàn giám sát phải báo cáo kết quả "Việc thực hiện chính sách pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2020". Các thành viên Đoàn giám sát cũng cho rằng, việc giảm sát chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi giám sát trọng tâm, rõ địa chỉ, có số chứng minh thuyết phục, như vậy mới đủ sức cảnh tỉnh, răn đe và tạo hiệu ứng xã hội. Nhưng hơn hết là để nhìn rõ tồn tại từ đó có khuyến nghị để thay đổi tư duy, sử dụng dùng hiệu quả nguồn lực đất đai.

Không ít doanh nghiệp “ôm” đất để “treo”

Qua rà soát, tập hợp báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã công bố công khai danh sách tình trạng vi phạm pháp luật đất đai của hàng loạt doanh nghiệp tại nhiều địa phương như Quảng Nam, Hải Dương, Hà Giang và Đồng Nai... Hầu hết các doanh nghiệp này đều chậm tiến độ, để hoang hóa đất đai; không hoặc chậm đưa đất dự án vào sử dụng với diện tích hàng nghìn, hàng triệu m2.

Cụ thể, tại Hải Dương, qua kiểm tra, rà soát việc chấp hành pháp luật về đất đai đối với 28 doanh nghiệp (kiểm tra 20 doanh nghiệp, rà soát 8 doanh nghiệp), Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh này báo cáo: Có 3 doanh nghiệp phải thực hiện công khai vi phạm là Công ty TNHH Thực phẩm Tin Tin, Công ty Cổ phần Hoàng Long Steel, Công ty Cổ phần Vinamit. Đây là những đơn vị không triển khai thực hiện dự án, để hoang hóa hàng trăm nghìn m2 đất dự án từ nhiều năm nay.

Công ty Cổ phần Vinamit là một trong số đó có diện tích đất vi phạm lớn nhất khi để hoang hóa 349.616 m2 đất thuộc dự án Nhà máy chế biến - Tổng kho bảo quản rau, củ quả và mô hình giới thiệu quy trình sản xuất các sản phẩm nông nghiệp, tại thôn Phú Lương, xã Nam Đồng, thành phố Hải Dương. Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Hải Dương cho biết, Công ty Cổ phần Vinamit đã không triển khai thực hiện dự án trên từ nhiều năm nay. Mặc dù dự án này đã nhiều lần được cơ quan quản lý gia hạn tiến độ nhưng vẫn tiếp tục vi phạm.

Công ty TNHH thực phẩm Tin Tin đã để hoang hóa trên 15.000 m2 đất thuộc dự án cơ sở sản xuất nước uống từ sản phẩm nông nghiệp, nước có ga tại cụm công nghiệp Hoàng Diệu, xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc. Sở Tài nguyên và Môi trường Hải Dương thông tin, doanh nghiệp này đã không thực hiện dự án từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, các cơ quan của xã, huyện, tỉnh Hải Dương đã không liên hệ được với chủ đầu tư để làm việc.

Còn tại Quảng Nam, qua thanh tra, kiểm tra phát hiện có 62 đơn vị, tổ chức (thống kê chưa đầy đủ) có dấu hiệu vi phạm pháp luật đã thực hiện thu hồi diện tích đất 13.619.684 m2 do vi phạm pháp luật. Ngoài ra, có một số đơn vị sử dụng đất không đúng mục đích, cho thuê đất không đúng đối tượng, chuyển mục đích khi chưa được cơ quan có thẩm quyền cho phép đã bị xử lý và buộc phải thực hiện đúng quy định.

Đến ngày 31/12/2021, có 18 đơn vị đã khắc phục các sai phạm có liên quan. Hiện nay còn có 11 đơn vị, tổ chức sử dụng đất có vi phạm pháp luật theo quy định tại Nghị định số 43 của Chính phủ “dự án đầu tư không đưa đất vào sử dụng trong thời hạn 12 tháng liên tục hoặc chậm tiến độ sử dụng đất 24 tháng so với tiến độ ghi trong dự án đầu tư; các dự án được gia hạn; các dự án chậm tiến độ sử dụng đất vì lý do bất khả kháng” Theo Sở Tài nguyên và Môi trường Quảng Nam cho hay.

Trong số 11 doanh nghiệp vi phạm chậm tiến độ, không đưa đất vào sử dụng, nhiều nhất là dự án Khu du lịch sinh thái Biển Cù Lao Chàm với tổng diện tích gần 2,6 triệu m2. Còn lại các dự án khác đều có diện tích từ vài nghìn đến hàng chục nghìn m2.

Từ đầu năm đến nay, nhiều doanh nghiệp vi phạm pháp luật đất đai, chậm đưa đất vào sử dụng tại Hà Giang và Đồng Nai đã được công bố công khai, trong đó bên cạnh một số doanh nghiệp được gia hạn sử dụng đất, đã có những trường hợp bị thu hồi đất hoặc kiến nghị thu hồi đất.

Một chuyên gia đất đai cho rằng, việc công khai thông tin các đơn vị vi phạm sử dụng đất là một trong những cách thức cảnh báo các doanh nghiệp phải có biện pháp khắc phục, đưa đất vào khai thác sử dụng hiệu quả hơn. Đây cũng là cách để ngăn chặn những doanh nghiệp không có năng lực triển khai dự án một cách hiệu quả nhưng vẫn đi “xin” thêm dự án.

Đại diện Tổng cục Quản lý đất đai (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, những doanh nghiệp đã vi phạm pháp luật về đất đai sẽ không được xem xét để giải quyết tiếp các thủ tục giao đất, cho thuê đất trong các dự án tiếp theo. Theo quy định, việc giao đất, cho thuê đất với các doanh nghiệp không vi phạm pháp luật về đất đai hoặc nếu đã vi phạm thì phải khắc phục xong.

Nhìn nhận về việc vi phạm đất đai, không sử dụng đất hoặc dự án chậm tiến độ, chuyên gia này cho rằng tình trạng trên diễn ra ở tất cả các địa phương. Bên cạnh các yếu tố chủ quan như doanh nghiệp thiếu vốn, không đủ năng lực triển khai, còn một số yếu tố khách quan, khó khăn do đại dịch Covid hoặc thị trường thay đổi.

Kết quả tổng hợp gần đây cho thấy, cả nước có 3.205 dự án với diện tích khoảng trên 85.163 ha đã được giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, nhưng không sử dụng đất hoặc chậm đưa đất vào sử dụng.

Riêng với các doanh nghiệp vi phạm, Chính phủ đã có Nghị định 91 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai. Các quy định cũng đã nêu cụ thể việc xử lý các trường hợp doanh nghiệp không sử dụng đất và chậm tiến độ sử dụng đất... đến mức nào sẽ bị thu hồi. Quy định cũng đề cập tới việc xử lý trong các trường hợp bất khả kháng như chậm tiến độ do dịch bệnh.

Mặt khác, trên thực tế, việc xử lý thu hồi đất với các dự án vi phạm, giải quyết tài sản doanh nghiệp đã đầu tư trên đất gặp nhiều khó khăn. Với thực trạng này, nhiều ý kiến cho rằng cần sử dụng các công cụ kinh tế, tài chính về thuế để xử lý các trường hợp vi phạm đất đai, không đưa đất vào sử dụng, để hoang hóa... chứ không chỉ các biện pháp hành chính. Điều này sẽ góp phần khắc phục được tình trạng đầu cơ, không sử dụng, để đất đai hoang hóa.

Tổng Cục đất đai cho biết, trong quá trình sửa đổi Luật Đất đai sẽ tiếp tục nghiên cứu vấn đề này để có các biện pháp mang tính khả thi cao hơn. Mới đây, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất xây dựng “Đề án tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, giải phóng nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội”, trình Chính phủ phê duyệt nhằm khơi thông nguồn lực đất đai bị đóng băng trong các dự án “treo”;

Tháo gỡ khó khăn và đẩy nhanh việc đưa vào khai thác những diện tích đất dự án không triển khai, chậm đưa đất vào sử dụng, hoang hóa; sử dụng kém hiệu quả, đất đã giao, cho thuê có vướng mắc sau thanh tra, kiểm tra, kiểm toán.

Hồi cuối năm 2021, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng có Công văn gửi các địa phương về “xử lý các dự án, công trình sử dụng đất có vi phạm pháp luật đất đai”, nhằm giải quyết dứt điểm những trường hợp vướng mắc để đưa đất vào sử dụng, phát huy nguồn lực đất đai. Bộ đề nghị các địa phương báo cáo danh sách các dự án, công trình vi phạm pháp luật đất đai còn vướng mắc, chưa xử lý; các dự án, công trình không sử dụng đất hoặc chậm tiến độ đưa đất vào sử dụng, để hoang hóa, gây lãng phí.

Bùi Hằng