Các phương pháp lượng giá thiệt hại ô nhiễm không khí của Việt Nam

Theo dõi KTMT trên

Khả năng áp dụng các phương pháp lượng giá thiệt hại ô nhiễm không khí trong điều kiện của Việt Nam

Từ kết quả nghiên cứu, áp dụng ở Việt Nam cho thấy, đến nay đã có nhiều tác giả vận dụng các phương pháp nêu trên công bố trên các tạp chí trong và ngoài nước, điển hình như: nghiên cứu của Nguyễn Thế Chinh và cộng sự tại Hà Nội năm 2008, tại Quảng Ninh năm 2019 sử dụng phương pháp hàm liều lượng - phản ứng; Nguyễn Công Thành và cộng sự cũng đã có nghiên cứu về thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra tại Hà Nội bằng phương pháp lượng giá tổn thất dựa vào phúc lợi với việc điều tra mức WTP của người dân thông qua hoạt động cải thiện chất lượng không khí bằng việc tăng cường diện tích cây xanh đô thị.

Hay như các nghiên cứu của tác giả Hồ Quốc Bằng, Lê Việt Phú ở thành phố Hồ Chí Minh cũng áp dụng lý thuyết cơ bản của hàm liều lượng phản ứng và dùng các lý thuyết về mô hình để lượng hóa thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra.

Con người là yếu tố tiên quyết trong nghiên cứu, đánh giá thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra. (Ảnh minh họa)

Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, để có các nghiên cứu tổng thể và toàn điện về thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra là một việc làm rất khó vì hệ thống cơ sở dữ liệu, nhận thức của con người cũng như cơ chế chính sách còn nhiều bất cập. Thường các nghiên cứu về thiệt hại đối với kinh tế - xã hội do ô nhiễm không khí mới chỉ dừng lại ở đánh giá dựa vào thiệt hại sức khỏe, chưa thể đánh giá được những thiệt hại ngoài sức khỏe vì không đủ nguồn lực và cơ sở dữ liệu cũng như thời gian để nghiên cứu.

Điều kiện về con người

Con người là yếu tố tiên quyết không chỉ trong nghiên cứu, đánh giá thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra, Con người giúp xây dựng nên các lí thuyết, cơ sở nghiên cứu, xây dựng mô hình tính toán, trực tiếp thu thập số liệu và xử lí số liệu. Để thực hiện áp dụng được các phương pháp lượng giá thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra, người thực hiện cần có kiến thức cơ bản về ô nhiễm không khí và những tác động tới sức khỏe của con người do ô nhiễm không khí.

Tiếp đến là có các kiến thức, kỹ năng và cả đạo đức trong nghiên cứu khoa học về các phương pháp tính toán giá trị thiệt hại do ô nhiễm để lựa chọn được phương pháp phù hợp với điều kiện cũng như thực tế nghiên cứu. Đặc biệt, thiệt hại ô nhiễm không khí là vấn đề của khoa học liên ngành, cần sự phối hợp giữa các chuyên môn tích hợp của nhiều ngành.

Điều kiện về cơ sở dữ liệu

Hiện nay, hệ thống trạm quan trắc mới chỉ được lắp đặt tại một số thành phố lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí minh, đa số đều tập trung vào khu vực nội thành. Các trạm mới chỉ quan trắc được nồng độ của một vài chất như TSP, NOx, chưa quan trắc được cụ thể nồng độ ô nhiễm của những chất nguy hại như PM10, PM2.5 và một số chất như SO2, NO2. Vì vậy, lượng hóa thiệt hại do ô nhiễm không khí bằng phương pháp liều lượng - phản ứng mới chỉ dừng lại ở việc lượng hóa tác động của một số chất có thể quan trắc được, chưa lượng hóa được đầy đủ tác động của đầy đủ các chất gây ô nhiễm.

Đối với dữ liệu sử dụng cho phương pháp lượng hóa tổn thất dựa vào thu nhập và lượng hóa tổn thất dựa vào phúc lợi, vì là hai phương pháp lượng hóa gián tiếp, phụ thuộc vào đặc điểm của người được phỏng vấn, khu vực phỏng vấn và cách hỏi của người đi điều tra mà các kết quả có thể thu về là khác nhau. Chính vì vậy, để có được kết quả chính xác kĩ năng phỏng vấn và sự hiểu biết của người đi điều tra là rất quan trọng. Bên cạnh đó phải thiết kế các câu hỏi sao cho thông tin thu thập được đầy đủ và có thể dùng cho phân tích nghiên cứu.

Ngoài ra, để lượng hóa được thiệt hại do ô nhiễm không khí đối với sức khỏe con người cần phải thu thập được đầy đủ chi phí của từng ca bệnh liên quan tới ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, do mỗi cơ thể con người lại có các phản ứng khác nhau nên các chi phí điều trị của từng người khác nhau. Chính vì vậy, thống kê được mức chi phí chung, đại diện cho đa số các trường hợp bị ảnh hưởng do ô nhiễm không khí là tương đối khó khăn.

Ô nhiễm không khí gây nên những ca bệnh phải nhập viện và làm cho tỉ lệ tử vong sớm tăng cao. Tuy nhiên, các số liệu thống kê về tỉ lệ tử vong vì các bệnh hô hấp hay tim mạch do ô nhiễm không khí lại chưa có một nguồn số liệu nào thống kê chính xác. Bên cạnh đó, việc tách bạch các nguyên nhân gây bệnh ở các ca bệnh là khó khăn. Vì vậy, ước lượng này chỉ mang tính tương đối.

Những ảnh hưởng nghiêm trọng về sức khỏe do ô nhiễm không khí gây ra.

Điều kiện về cơ sở hạ tầng

Như đã trình bày, để có thể lượng giá được thiệt hại kinh tế - xã hội do ô nhiễm không khí gây ra thì điều kiện về cơ sở hạ tầng của thành phố là yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả nghiên cứu. Đầu tiên phải kể đến hệ thống các trạm quan trắc chất lượng môi trường không khí. Đánh giá tổng thể tác động của các chất ô nhiễm đến kinh tế xã hội cần phải có thông số quan trắc đầy đủ của tất cả các chất, mật độ các trạm quan trắc phải dày và phân bố đồng đều trên khắp các cùng mới có thể có được kết quả quan trắc trực quan và số liệu đầy đủ cho quá trình nghiên cứu.

Ngoài các trạm quan trắc chất lượng không khí, các khu vực, đặc biệt là các thành phố lớn, các cung đường có lưu lượng giao thông lớn cần phải có các thiết bị đo lưu lượng giao thông trung bình một ngày, việc này là vô cùng cần thiết bởi ngoài các nguồn ô nhiễm từ các nhà máy, khu công nghiệp, nguồn ô nhiễm từ các phương tiện giao thông cũng là nguồn gây ô nhiễm chính.

Cơ chế phối hợp

Xác định, lượng hóa thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra đối với kinh tế - xã hội là một vấn đề có tính tổng hợp có khối lượng công việc lớn, cần sự phối hợp của nhiều bên liên quan như Sở Tài nguyên và Môi trường các địa phương, các Trung tâm Quan trắc, các bệnh viện, các Ban quản lý các Khu công nghiệp và Chế xuất,… Ngoài ra, còn cần có sự phối hợp của các cơ quan thống kê để cung cấp các số liệu liên quan. Có được sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị mới có thể có được một kết quả nghiên cứu khả quan.

Ngoài ra, nghiên cứu, đánh giá thiệt hại kinh tế - xã hội do ô nhiễm không khí gây ra cần thời gian, nguồn lực đủ đáp ứng yêu cầu thu thập được số liệu, đánh giá và phân tích mới thu được kết quả chính xác và bám sát với thực tế.

Kết luận và kiến nghị

Lượng giá thiệt hại do ô nhiễm không khí gây ra là một vấn đề quan trọng cần được thực hiện để nhanh chóng xác định được thiệt hại mà từng nguồn gây ra cho từng đối tượng cụ thể. Từ đó, có căn cứ để xây dựng nên các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm, tránh được những tác hại và có căn cứ cho việc xác định đối tượng gây ô nhiễm nghiêm trọng để có các biện pháp xử lý kịp thời.

Đánh giá thiệt hại ô nhiễm không khí đã thực hiện tại Việt Nam trước đây chủ yếu mới chỉ lượng giá về thiệt hại sức khỏe do ô nhiễm không khí gây ra, chưa tính toán đến các dạng thiệt hại khác như suy giảm năng suất, chất lượng cây trồng, hư hại các công trình xây dựng,… do nguồn dữ liệu đầu vào còn nhiều hạn chế và nguồn lực nghiên cứu còn chưa đủ.

Các phương pháp lượng giá đã trình bày ở trên về cơ bản có thể đáp ứng được nhu cầu của các nghiên cứu về tác động của ô nhiễm không khí đến thiệt hại về kinh tế - xã hội. Tùy vào nhu cầu và mục đích của nghiên cứu mà mỗi nghiên cứu có thể lựa chọn một phương pháp nghiên cứu phù hợp.

Nguyễn Thế Chinh, Đỗ Thị Thanh Ngà, Đào Cảnh Tùng, Lại Văn Mạnh

Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường