Khi người dân Việt Nam không coi mật gấu là 'thần dược'

Theo dõi KTMT trên

Gấu ngoài tự nhiên đang trên bờ vực tuyệt chủng

Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng, 22% người dân Việt Nam từng sử dụng mật gấu để điều trị những vấn đề về sức khỏe và chữa các bệnh như thâm tím, đau cơ, tiêu hóa hay viêm khớp. Trong khi đó, rất nhiều người không bao giờ sử dụng mật gấu.

Tuy nhiên, muốn có mật gấu thì thợ săn phải vào rừng giết gấu để lấy mật, đồng thời cũng bắt luôn cả gấu con đem về bán lại cho người nuôi để lấy mật. Điều kiện nuôi gấu cũng như cách rút mật vô cùng tàn nhẫn, rất đau đớn cho con vật.

Đây là một thảm họa chung của loài gấu. Vì vậy, gấu ngoài tự nhiên đang đứng bên bờ tuyệt chủng.

Trong Đông y, có nhiều vị thuốc khác có thể thay thế tác dụng giảm đau, phá ứ tiêu viêm, làm tan máu tụ của mật gấu như cây huyết dụ, cây hồng hoa, cây mật gấu, cây huyết giác, cây quế, bạch chỉ…. Những vị thuốc này có tính mát, lành, tan ứ huyết, thông kinh.

Cũng theo nghiên cứu này, ở Việt Nam có nhiều người không bao giờ sử dụng mật gấu, bởi họ cho rằng mật gấu không đem lại hiệu quả trong việc chữa bệnh và họ cũng nói không với việc nuôi nhốt gấu lấy mật.

Năm 2005, ước tính cả nước có khoảng trên 4.300 cá thể gấu – chủ yếu là gấu ngựa – bị nuôi nhốt tại các trại gấu tư nhân do kết quả của nhu cầu buôn bán và tiêu thụ các sản phẩm từ gấu. Các cá thể gấu này bị suy dinh dưỡng, bị bỏ bê chăm sóc và có nguy cơ bị chết sau nhiều năm bị lạm dụng, khai thác trong môi trường nuôi nhốt tồi tệ.

Hiện nay, còn khoảng 324 cá thể gấu đang bị nuôi nhốt tại 105 cơ sở nuôi gấu hộ gia đình trên cả nước, trong đó Hà Nội có 30 cơ sở với 158 cá thể. Các cơ quan chức năng, các tổ chức bảo vệ động vật đang chạy đua với thời gian để cứu hộ các các thể gấu còn bị nuôi nhốt trong nỗ lực chung nhằm chấm dứt nạn nuôi nhốt gấu tại Việt Nam.

Ngày 11/12 vừa qua, Tổ chức FOUR PAWS phối hợp với Chi cục Kiểm lâm Sơn La đã tổ chức bàn giao và tiếp nhận 1 cá thể gấu ngựa từ một hộ gia đình tại huyện Phù Yên về Cơ sở bảo tồn gấu Ninh Bình.

Theo thông tin từ Chi cục Kiểm lâm tỉnh Sơn La, cá thể gấu được nuôi tại nhà người dân từ năm 2000. Sau 21 năm trong chuồng sắt, cá thể gấu này đã được chuyển về môi trường sống phù hợp tại Cơ sở bảo tồn gấu Ninh Bình. Đội ngũ chăm sóc đặt tên cho cá thể này là Tự Do với cam kết từ nay cá thể gấu này có thể sống tự do như chính tên gọi của mình.

Sự kiện Tự Do được cứu hộ chính thức đưa tỉnh Sơn La trở thành tỉnh thứ 41 tại Việt Nam không còn hoạt động nuôi nhốt gấu.

Pháp luật Việt Nam trong hoạt động nuôi nhốt gấu

Tại Việt Nam, các trang trại nuôi gấu lấy mật xuất hiện ở Việt Nam vào những năm 1990 nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về mật gấu và các sản phẩm từ gấu. Việc buôn bán gấu và các bộ phận cơ thể chúng đang là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với số lượng gấu hoang dã ít ỏi còn sót lại ở Việt Nam.

Tình trạng khai thác, buôn bán mật gấu vẫn diễn ra ở nhiều nơi. Niềm tin vào những tác dụng kỳ diệu của mật gấu là động lực cho ngành công nghiệp nuôi gấu lấy mật phát triển và cũng chính là nguyên nhân đe dọa sự tồn vong của loài gấu trong tự nhiên.

Trong bối cảnh đó, năm 1994, Việt Nam ký kết công ước CITES cam kết chấm dứt buôn bán gấu qua biên giới. Năm 2005, Bộ NN&PTNT ban hành Quyết định số 02/2005/QĐ-BNN về quản lý gấu nuôi nhốt nhằm hạn chế số lượng gấu hoang dã bị đưa vào các trang trại gấu.

Theo đó, chủ sở hữu gấu phải đăng ký và gắn chíp theo dõi cho từng cá thể gấu. Bên cạnh đó, Nghị định số 32/2006/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý các loài động vật và thực vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm, ban hành ngày 30/3/2006 đã đưa các loài gấu chó và gấu ngựa vào danh mục loài được bảo vệ, cấm khai thác và sử dụng vào mục đích thương mại.

Như vậy, các cá thể gấu có nguồn gốc bất hợp pháp (từ trước năm 2005) chỉ được phép nuôi nhốt nếu cá thể gấu “có hồ sơ quản lý và gắn chíp điện tử”. Hành vi “nuôi gấu không có hồ sơ quản lý và gắn chíp điện tử” là hành vi bị nghiêm cấm theo quy định của pháp luật.

Hiện cả 2 loài gấu trên đều được liệt kê trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ ban hành kèm theo Nghị định số 160/2013/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 64/2019/NĐ-CP), cũng như được liệt kê trong Nhóm IB, loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm theo Danh mục ban hành kèm theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP.

Theo Điều 244 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), các hành vi vi phạm liên quan đến gấu, tùy theo mức độ nghiêm trọng và tang vật có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt tiền tối đa là 2 tỷ đồng hoặc phạt tù lên đến 15 năm tù đối với cá nhân và phạt tiền đến 15 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động từ 6 tháng đến 3 năm hoặc đình chỉ hoạt động vĩnh viễn đối với pháp nhân.

Trên thực tế đã có nhiều bản án nghiêm khắc đối với các hành vi buôn bán trái phép động vật hoang dã (ĐVHD) nói chung và loài gấu nói riêng. Cụ thể vào tháng 4/2018, Tòa án nhân dân huyện Điện Biên đã tuyên phạt đối tượng Cao Xuân Nai 10 năm tù giam vì vận chuyển trái phép 27 cá thể rùa đầu to (tổng khối lượng 10,5 kg) và 4 chân/tay gấu ngựa (tổng khối lượng 13 kg). Tháng 2/2020, TAND huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa tuyên án 3 năm tù giam về hành vi vận chuyển trái phép bình rượu ngâm 2 chi gấu ngựa.

Ngày 18/3/2021, Tòa án nhân dân huyện Sìn Hồ (tỉnh Lai Châu) tuyên phạt đối tượng Sùng A Dơ (34 tuổi) 2 năm tù giam về hành vi vận chuyển, buôn bán trái phép 2 cá thể gấu ngựa. Những bản án trên đã cho thấy những nỗ lực của lực lượng chức năng trong việc bắt giữ, khởi tố thành công, kịp thời đối với những đối tượng có hành vi vi phạm về ĐVHD, đồng thời đảm bảo ý nghĩa răn đe, phòng ngừa loại tội phạm này.

Trong suốt nhiều năm qua, Chính phủ, các cơ quan thực thi pháp luật, cộng đồng và một số tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam đã nỗ lực để chấm dứt hoàn toàn tình trạng nuôi nhốt gấu tại Việt Nam. Chỉ tính riêng năm 2020, 22 cá thể gấu đã được tự nguyện chuyển giao đến các trung tâm cứu hộ. Các cơ quan chức năng cũng đã phát hiện và tịch thu 10 cá thể gấu bất hợp pháp.

Đến cuối năm 2020, Việt Nam chỉ còn 376 cá thể gấu bị nuôi nhốt tại các cơ sở tư nhân, giảm 91,3% so với số lượng hơn 4.300 cá thể gấu được đăng ký nuôi vào năm 2005. Hơn nữa, 40 tỉnh/thành phố trên cả nước đã được coi là “địa phương không có gấu nuôi nhốt”. Trong đó, nhiều địa phương đã thành công trong việc chuyển giao những cá thể gấu cuối cùng đến các trung tâm cứu hộ để chấm dứt hoàn toàn tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật tại địa phương như Đồng Nai, Bến Tre, Lâm Đồng….

Đặc biệt, ngày càng có nhiều chủ nuôi nhốt gấu tự nguyện chuyển giao gấu cho Nhà nước mà không đòi hỏi bất kì một khoản hỗ trợ nào, cho thấy sự chuyển biến tích cực trong nhận thức của chính các chủ cơ sở nuôi nhốt gấu về sự cần thiết phải chấm dứt hoạt động này. Đây là thành quả từ sự nỗ lực của các cơ quan chức năng và cộng đồng.

Có thể thấy rõ, chấm dứt hoạt động nuôi nhốt gấu tại Việt Nam là một nhu cầu và xu thế tất yếu, bởi hoạt động nuôi nhốt gấu không được Nhà nước khuyến khích do tất cả các cá thể gấu có nguồn gốc bất hợp pháp, việc nuôi nhốt gấu không những không mang lại lợi ích cho người dân, mà còn đẩy các loài ĐVHD đến con đường tuyệt chủng và tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

Nguyễn Linh (T/h)