Nhiều doanh nghiệp Nhà nước làm ăn thua lỗ triền miên
Trong báo cáo gửi Quốc hội mới đây, Chính phủ cho biết, tính đến ngày 31/12/2023, 134 doanh nghiệp có vốn Nhà nước lỗ lũy kế 115.270 tỷ đồng (khoảng 4,6 tỷ USD).
Chính phủ vừa có báo cáo gửi Quốc hội về tình hình tài chính, sản xuất kinh doanh năm 2023 của 671 doanh nghiệp nhà nước. Số này gồm 473 doanh nghiệp do Nhà nước giữ 100% vốn điều lệ và 198 đơn vị có trên 50% vốn Nhà nước. Các doanh nghiệp nắm giữ tổng tài sản lên đến gần 3,9 triệu tỷ đồng.
Báo cáo cho thấy hàng trăm doanh nghiệp nhà nước thua lỗ. 72 doanh nghiệp, chiếm 11% tổng số doanh nghiệp Nhà nước có lỗ phát sinh trong năm với tổng số lỗ phát sinh là 33.703 tỷ đồng.
134 doanh nghiệp, chiếm 20% tổng số doanh nghiệp Nhà nước, còn lỗ lũy kế, tổng cộng 115.270 tỷ đồng, tới cuối năm ngoái. Mức lỗ lũy kế này gấp 1,7 lần so với ghi nhận cuối năm 2022 (gần 69.900 tỷ đồng).
Chẳng hạn như Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tiếp tục lỗ 26.700 tỷ đồng năm 2023, tăng 29% so với khoản lỗ một năm trước đó. Số này cao hơn mức ước tính của Bộ Công Thương trước đó (17.000 tỷ đồng). Nguyên nhân chủ yếu do tập đoàn này phải huy động các nguồn phát giá cao, chi aphí sản xuất tăng, trong khi giá bán lẻ điện chưa đủ bù đắp.
Số các doanh nghiệp lĩnh vực vận tải chưa phục hồi sau những ảnh hưởng nặng nề từ dịch Covid-19. Trong đó, Công ty mẹ - Tổng công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airline) lỗ hơn 8.850 tỷ đồng trong hai năm (2022-2023). Tại thời điểm 31/12/2023, vốn chủ sở hữu của hãng bay này âm 8.377 tỷ.
Tổng Công ty Xi măng Việt Nam (VICEM) lỗ 1.078 tỷ đồng trong năm này. Cùng với đó, 6 công ty con và 2 đơn vị liên doanh sản xuất xi măng cũng lỗ. Trước đó, năm 2022, hầu hết công ty này đều có lãi, chỉ riêng Công ty cổ phần Xi măng Hạ Long bị lỗ.
Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp có lãi trên 5.000 tỷ đồng chủ yếu là các tập đoàn, tổng công ty. Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) lãi trước thuế gần 56.400 tỷ đồng; Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) lãi sau thuế 6.329 tỷ đồng, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn lãi 5.072 tỷ đồng...
Tương tự, Tập đoàn Công nghiệp viễn thông quân đội (Viettel) lãi trước thuế 46.331 tỷ đồng, tăng 2% so với năm 2022. Ngoài ra, VNPT cũng lãi 2.931 tỷ đồng, MobiFone lãi 1.958 tỷ đồng...
Kết quả cho thấy 671 doanh nghiệp Nhà nước lãi phát sinh trước thuế năm 2023 đạt 211.198 tỷ đồng, giảm 13% so với năm 2022.
Tính đến cuối 2023, vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp Nhà nước là hơn 1,8 triệu tỷ đồng, trong đó giá trị vốn Nhà nước đầu tư khoảng 1,7 triệu tỷ. Năm ngoái, các doanh nghiệp này nộp ngân sách hơn 365.500 tỷ đồng.
Theo đánh giá của Chính phủ, doanh nghiệp Nhà nước vẫn là đầu tàu, tạo động lực cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Một số lĩnh vực họ có vai trò chủ chốt như an ninh năng lượng, lương thực, viễn thông, xăng dầu, tài chính. Các doanh nghiệp cũng tích cực tái cơ cấu, nâng hiệu quả sản xuất kinh doanh. Họ cũng có phương án xử lý các đơn vị trực thuộc, dự án đầu tư thua lỗ, kém hiệu quả.
Tuy nhiên, một số doanh nghiệp chưa thể hiện rõ vai trò dẫn dắt, còn yếu ở những ngành quyết định đến nâng sức cạnh tranh của nền kinh tế như công nghệ cao, cơ khí chính xác, linh kiện, máy móc và thiết bị, công nghệ nguồn. Đầu tư vào những ngành là động lực tăng trưởng mới như năng lượng sạch, tái tạo, công nghệ cao, chip bán dẫn, hydrogen chưa được ưu tiên.
Đầu tư vào những ngành là động lực tăng trưởng mới như năng lượng sạch, tái tạo, công nghệ cao, chip bán dẫn, hydrogen chưa được ưu tiên, chưa có những dự án đầu tư phát triển với quy mô lớn để tạo động lực bứt phá, có tính lan tỏa.
"Hiệu quả hoạt động doanh nghiệp Nhà nước chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ", Chính phủ nhận định.
Về giải pháp, Chính phủ cho biết tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Nhà điều hành sẽ đẩy nhanh tiến độ, tăng hiệu quả các dự án đầu tư của doanh nghiệp Nhà nước; cơ cấu, thoái vốn tại các đơn vị yếu kém, thua lỗ.
Cụ thể, Nhà nước duy trì sở hữu, tăng vốn tại doanh nghiệp sản xuất kinh doanh phù hợp với ngành nghề chính. Các dự án đầu tư dàn trải, ngoài ngành sẽ được giải quyết dứt điểm.
Ngoài ra, Chính phủ sẽ có phương án xử lý với các dự án thua lỗ, với mục tiêu giảm tối đa tổn thất cho Nhà nước và xã hội. Trách nhiệm của người đứng đầu bộ ngành, doanh nghiệp sẽ được gắn với việc phê duyệt, tổ chức thực hiện đề án tái cơ cấu, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tổ chức và giám sát thực hiện.
Doanh nghiệp Nhà nước đang chậm chuyển mình trong xu hướng mới
Cuối tháng 9 vừa rồi, phát biểu tại toạ đàm Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp: "Nhìn lại và Hướng tới", Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Thành Trung đánh giá các doanh nghiệp Nhà nước đang chậm chuyển mình trong xu hướng mới, thời đại mới; vai trò dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác chưa được phát huy rõ nét.
Ông cũng cho rằng doanh nghiệp nhà nước có hiệu quả hoạt động tốt nhưng chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ, đặc biệt là khối tổng tài sản lên tới hơn 3,7 triệu tỷ đồng của đất nước.
Cùng với đó là hoạt động đầu tư chưa được như kỳ vọng. Việc đầu tư nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo còn hạn chế, đặc biệt trong các ngành có khả năng dẫn dắt chuyển đổi cơ cấu kinh tế như các công nghệ lõi, công nghệ số; các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch; các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo cao...
Cạnh đó là khả năng cạnh tranh, đặc biệt cạnh tranh quốc tế của doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế. Các doanh nghiệp nhà nước mới chỉ chiếm lĩnh được thị trường trong nước nhưng chưa có khả năng cạnh tranh và vươn ra thị trường quốc tế.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề nghị, doanh nghiệp nhà nước cần làm những việc lớn, việc khó, việc mới để tạo lực cho phát triển kinh tế, nhường dư địa phát triển cho doanh nghiệp tư nhân ở những lĩnh vực khác. Các lĩnh vực như điện gió ngoài khơi, hydrogen xanh hay công nghiệp bán dẫn… là những lĩnh vực đòi hỏi sự tham gia của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp có quy mô lớn.
Ông cũng cho rằng, cần thiết để đánh giá lại vị thế, vai trò của doanh nghiệp nhà nước, từ đó làm rõ mục tiêu sắp xếp, cải cách khu vực này phù hợp với tình hình thực tế của Việt Nam; xác định rõ những ngành, lĩnh vực ưu tiên đầu tư của doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn tới; phát triển các doanh nghiệp quy mô lớn thực hiện vai trò tiên phong, dẫn dắt trong bối cảnh mới với phương châm "lấy nội lực là cơ bản, chiến lược, lâu dài, quyết định, ngoại lực là quan trọng và đột phá".
Thủ tướng nêu 6 quan điểm chỉ đạo điều hành để tiếp tục để nâng cao hiệu quả hoạt động, đổi mới khu vực doanh nghiệp nhà nước
Thứ nhất, cần theo dõi sát tình hình trong và ngoài nước, những vấn đề tích tụ đã nhiều năm, kịp thời đưa ra chính sách, giải pháp sát tình hình, khả thi và hiệu quả cao.
Thứ 2, doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò rất quan trọng trong dẫn dắt, tiên phong, mở đường, phát huy tối đa nguồn lực nắm giữ để tập trung cho đầu tư phát triển trên các lĩnh vực, góp phần thúc đẩy tăng trưởng.
Thứ 3, doanh nghiệp nhà nước đi đầu trong đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh, tập trung cho chuyển đổi số, chuyển xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế chia sẻ, những ngành mới nổi.
Thứ 4, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, các cơ quan đại diện chủ sở hữu phải đồng hành, kề vai sát cánh cùng doanh nghiệp.
Thứ 5, phát huy tinh thần đại đoàn kết dân tộc, bản sắc văn hóa, đạo đức kinh doanh, nâng cao tính tự lực tự cường, tự vươn lên, phát triển bằng nội lực, biến không thành có, biến khó thành dễ, biến không thể thành có thể.
Thứ 6, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước và đóng góp của nhân dân để xây dựng doanh nghiệp nhà nước tiên phong, dẫn dắt, góp phần thực hiện vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước. Tập trung tăng cường sự lãnh đạo và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng với DNNN, đổi mới công tác đánh giá, sử dụng cán bộ đúng, trúng, phù hợp tình hình.
H.A
