Vòng đời kết thúc, những tấm pin năng lượng mặt trời sẽ đi về đâu?

Theo dõi KTMT trên

Bài toán về rác thải pin mặt trời

Vài thập niên trở lại đây, điện mặt trời được phát triển nhanh chóng trên khắp thế giới. Tốc độ tăng trung bình về công suất lắp đặt điện mặt trời đạt trên 40%/năm (giai đoạn 2008-2018). Điều này bắt nguồn từ một số nguyên nhân như: tính kinh tế của điện mặt trời ngày càng cao, đã có thể cạnh tranh với năng lượng hóa thạch; công nghệ đơn giản và ngày càng được tối ưu; năng lượng mặt trời vô tận và phân bổ khá đều trên bề mặt Trái Đất nên hầu như quốc gia, khu vực nào cũng có thể khai thác.

Hiện điện mặt trời đã đứng vị trí thứ 3 về tổng công suất lắp đặt, chỉ sau thủy điện và điện gió. Tổng công suất lắp đặt điện năng lượng mặt trời trên thế giới đã đạt 505 GW vào năm 2018 và được dự báo sẽ tăng lên 2.630 GW vào năm 2030, đạt 6.400 GW vào năm 2050.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng trong thời gian ngắn của điện mặt trời trên khắp toàn cầu đặt ra bài toán về việc xử lý số lượng lớn các tấm pin năng lượng mặt trời sau khi hết vòng đời. Theo một số tính toán, nếu tính trung bình mỗi tấm pin mặt trời có công suất 300W và nặng 15kg thì với tổng công suất 505 GW, cần khoảng 1,7 tỉ tấm pin, tương đương 25,5 triệu tấn vật liệu. Từ dự báo công suất điện mặt trời, đến năm 2030 sẽ có 131 triệu tấn vật liệu rác thải pin mặt trời và con số này sẽ lên đến 323 triệu tấn vào năm 2050.

Ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam đưa ra cảnh báo, những tấm pin mặt trời sau khi hết hạn và thải ra môi trường thì ô nhiễm rất lớn, hơn cả nilon. Việc đưa lượng lớn tấm pin ra môi trường sẽ diễn ra trong tương lai gần, nếu không tính nhanh phương án ứng phó thì trở tay không kịp.

Xu hướng trên thế giới

Chia sẻ kinh nghiệm của châu Âu trong giải quyết vấn đề này, ông Koen Duchateau, Trưởng Bộ phận hợp tác phát triển, Phái đoàn Liên minh châu Âu (EU) tại Việt Nam cho biết, khi mới bắt đầu triển khai các dự án điện mặt trời, các quốc gia EU đã tính đến việc xử lý pin như thế nào. Bởi một khi đã hết hạn sử dụng thì những tấm pin mặt trời sẽ trở thành chất thải và chất thải cần phải được xử lý.

Theo ông Koen Duchateau, Ủy ban châu Âu đã có chỉ thị về vấn đề xử lý chất thải điện, rác điện tử, trong đó có pin mặt trời bằng cách gắn việc thu gom, xử lý rác điện tử với các nhà sản xuất. Trong đó quy định pháp lý rất rõ ràng về việc thu gom, tái sử dụng, tái chế, thậm chí thu lại các nguyên liệu từ rác điện tử để sử dụng cho các mục đích sản xuất khác nhằm đạt mục tiêu cuối cùng là giảm khối lượng rác điện tử thải ra môi trường.

Kể từ năm 2014, để tuân thủ chỉ thị chung của EU, tất cả các quốc gia thành viên của EU đã đưa ra quy định riêng của đất nước mình về vấn đề thu gom, vận chuyển và xử lý rác điện tử, trong đó có các tấm pin mặt trời.

Theo đó, các nhà sản xuất được yêu cầu khi các tấm pin mặt trời lắp đặt cho các hộ dân hết thời hạn sử dụng thì các nhà sản xuất phải thu gom, vận chuyển, xử lý. Quy định này ràng buộc và tăng trách nhiệm của các nhà sản xuất với vấn đề bảo vệ môi trường, gắn sự tham gia của nhà sản xuất vào cả vòng đời của hệ thống. Đối với các hộ gia đình, cuối vòng đời hệ thống họ không phải tốn chi phí để xử lý.

Ông Koen Duchateau cho biết thêm, EU có rất nhiều kinh nghiệm trong xử  lý rác điện tử, trước đó chủ yếu là rác điện tử đến từ các đồ gia dụng. Cho nên khi bắt đầu phát triển điện mặt trời họ đã có kinh nghiệm và có bước chuẩn bị, hướng dẫn quy định về mặt xử lý rác đối với pin mặt trời đã qua sử dụng.

Với các tấm pin mặt trời không còn sử dụng, EU quy định tỉ lệ tái chế/tái sử dụng là 85%/ 80%. 

Hiện nay, đã có nhiều nhà máy xử lý các tấm pin mặt trời cũ với tỉ lệ tái chế lên đến 96%. Nhiều quốc gia cũng đang nghiên cứu các công nghệ để việc tái chế tấm pin năng lượng mặt trời ngày càng hiệu quả, chi phí thấp, rút ngắn thời gian tái chế… Chẳng hạn như, năm 2018, Tập đoàn xử lý nước thải và chất thải Veolia đã mở nhà máy tái chế tấm pin mặt trời tại Rousset, miền Nam nước Pháp. Đây là nhà máy tái chế tấm pin mặt trời đầu tiên của châu Âu. Trong nhà máy này, robot sẽ tiến hành tháo rời các tấm pin mặt trời để thu hồi thủy tinh, silic, nhựa, đồng và bạc, nghiền nát thành các hạt có thể sử dụng để chế tạo các tấm pin mới. 

Còn ở Việt Nam thì sao?

Ở Việt Nam, các dự án đang trong quá trình xây dựng. Chủ đầu tư đều ký hợp đồng với nhà cung cấp tấm quang điện, có điều khoản sau 20 năm (hết vòng đời dự án) nhà cung cấp sẽ thu hồi những tấm quang điện này về để xử lý, tái chế. Để làm việc này, nhà cung cấp thường cộng thêm một khoản chi phí vào giá bán.

Cơ sở nào để nhà cung cấp sẽ thực hiện cam kết? Trao đổi với VietNamNet, ngày 13/11, một nhà đầu tư đang thực hiện nhiều dự án điện mặt trời ở Việt Nam, nói rằng: Nhà cung cấp họ hiểu rằng tấm quang điện có thể tái chế được và có lãi nên đã thêm điều khoản này vào để “lợi đơn lợi kép”.

Ngoài ra, tấm quang điện phổ biến dùng ở Việt Nam là tấm quang điện silic. Thành phần tấm pin dùng công nghệ silic bao gồm lớp tế bào quang điện, lớp kính trước của tấm quang điện, tấm nền của pin, khung tấm pin mặt trời...

Hầu hết các thành phần này đều có thể tái chế được. Vị này khẳng định: Tái chế tấm quang điện chắc chắn có lãi. Hầu như toàn bộ thu hồi được. Trong lĩnh vực xử lý rác, thu hồi được 90% là có lãi được. "Tôi tin đơn vị nào tái chế chắc chắn sẽ lãi nhiều. Hiện nay, Việt Nam mới bắt đầu có năng lượng mặt trời, mà vòng đời các tấm pin trên 20 năm nên chúng chưa được thu hồi nhiều để tái chế vì cần có số lượng lớn, không ai xây nhà máy trong khi nguyên liệu chưa đủ cả", ông nói.

Ngoài ra, theo quan điểm của nhà đầu tư này, bất kì công trình đầu tư xây dựng nào khi kết thúc vòng đời dự án đều tạo ra rác thải.

“Câu chuyện đặt ra nếu chúng ta không thích rác thải thì chúng ta đừng nên làm gì. Nhưng không làm gì thì chúng ta không phát triển được. Đầu tư năng lượng mặt trời, như tôi đã nói, hầu hết đều thu hồi và tái chế được, rất ít rác thải, không phải chất thải nguy hại”, vị này chia sẻ.

PGS.TS Võ Viết Cường cho rằng Chính phủ cần thông qua chính sách khuyến khích đầu tư/bắt buộc xử lý tái chế tấm quang điện mặt trời an toàn. Nhà sản xuất chịu trách nhiệm thu hồi, xử lý tái chế tấm quang điện. Bộ Tài nguyên và Môi trường nên sớm ra quy định ràng buộc trách nhiệm nhà sản xuất, nhà phân phối có trách nhiệm thu hồi hoặc thuê đơn vị xử lý các tấm quang điện hết hạn.

Ngoài ra, cần thực thi các quy định để khuyến khích đầu tư xử lý tái chế tấm quang điện an toàn. “Tôi đảm bảo việc tái chế này có thể thu được tiền, rất nhiều cơ hội tiền bạc ở đây. 50 năm nữa chỗ nào cũng gắn điện mặt trời nên đây là phương án kinh doanh hấp dẫn. Nhiều tỉ phú thế giới xuất thân từ ve chai, ve chai là tiền, hay nói cách khác, không có gì là ve chai cả", PGS.TS Võ Viết Cường nhấn mạnh.

Hoài Thu