Thế giới học gì từ các chiến lược ứng phó với thiên tai của Nhật Bản

Theo dõi KTMT trên

Tọa trên vành đai lửa Thái Bình Dương, "sở hữu" tới 10% lượng núi lửa đang hoạt động trên thế giới, Nhật Bản không hề có vị trí địa lý đẹp cho sự phát triển. Tài nguyên thiên nhiên hạn hẹn, khan hiếm mà lại còn "dồi dào" thảm họa thiên nhiên. Gần như bất cứ lúc nào, người dân cũng phải đối mặt với nguy cơ sóng thần, động đất xảy ra.

Bằng chứng là trong một năm, xứ sở hoa anh đào phải chào đón khoảng 1.500 vụ động đất lớn nhỏ khác nhau ập vào lãnh thổ của mình mà không một hồi chuông báo trước.

Năm 1923, vụ động đất Kanto với cường độ 8.3 độ Richter đã khiến phần lớn các tòa nhà đổ nát, tạo nên cơn sóng thần cao tới 12 m. Hậu quả, gần 143 nghìn người chết trong trận động đất lịch sử này.

Năm 1995 xảy ra trận động đất Kobe 7.3 độ Richter khiến hơn 6.4 nghìn người chết, gây thiệt hại 102.5 tỉ USD. Nước Nhật lại một lần nữa đứng lên từ đống đổ nát.

Năm 2011, trận động đất và sóng thần đánh vào phía Đông Nhật Bản gây ra cái chết cho hàng chục nghìn người, hàng nghìn người khác bị thương. 125 nghìn công trình lớn nhỏ khác nhau bị phá hủy hoàn toàn, gây thiệt hại nặng về kinh tế nước Nhật. Bên cạnh đó, vụ thiên tai đã làm hư hỏng nhà máy điện hạt nhân gây rò rỉ phóng xạ, biến Fukushima trở thành "thành phố ma" không ai dám ở.

Tình trạng biến đổi khí hậu cũng đang khiến các thảm họa thiên tai xảy ra với tần suất ngày một dày hơn. Một báo cáo gần đây của Liên Hợp Quốc cho thấy, số vụ thảm họa trên toàn cầu đã tăng từ 4.212 vụ lên 7.348 vụ trong vòng 20 năm qua. Nó ảnh hưởng đến 4,2 tỉ người và gây thiệt hại kinh tế 2.970 tỉ USD.

Bởi vậy, dễ hiểu vì sao Chính phủ Nhật luôn cho rằng việc đầu tư và chuẩn bị kế hoạch ứng phó với các thảm họa là điều thực sự nghiêm túc. Các khoản chi ngân sách cho lĩnh vực giảm nhẹ rủi ro, thiệt hại vì thiên tai vẫn đang tăng theo thời gian, tập trung cho các lĩnh vực nâng cao trình độ kỹ thuật, công nghệ dự báo/ứng phó động đất và đầu tư cho các tiến bộ công nghệ trí tuệ nhân tạo.

Trong tháng 12/2020, Chính phủ Nhật đã đồng thuận kế hoạch chi tiêu ngân sách 15 ngàn tỉ yen (144,4 tỉ USD) trong 5 năm để đẩy mạnh các dự án ứng phó thảm họa. Nước này cũng đầu tư cho các giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro và phát triển các hệ thống siêu máy tính để dự báo lượng mưa.

Trong kế hoạch hành động 5 năm mới nhất, Chính phủ Nhật cũng đã đưa vào 123 dự án giảm thiểu rủi ro thảm họa sau khi đánh giá dự án kéo dài 3 năm hiện có là chưa đủ để bảo vệ tính mạng người dân cũng như tài sản.

Biến "nguy" thành "cơ"

Các kiến ​​trúc sư và kỹ sư đang thúc đẩy ranh giới của công nghệ và thiết kế để giảm thiệt hại. Các yếu tố tạo nên sự khác biệt cho ngành công nghiệp chống thiên tai của Nhật chính là việc những kỹ sư-kiến trúc sư được cấp phép để chịu trách nhiệm về những khiếm khuyết của công trình trong thời gian 10 năm.

“Bằng cách từng bước sửa đổi luật xây dựng để ứng phó với các trận động đất liên tiếp cũng như những thay đổi về kinh tế xã hội và nhân khẩu học, Nhật Bản đã tạo ra một môi trường xây dựng an toàn nhất và chống chịu được thiên tai nhất trên thế giới”, theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2018.

Tháp truyền hình cao nhất thế giới Tokyo Skytree với độ cao 634 m, một trong những điểm thu hút khách du lịch lớn của thành phố kể từ khi nó mở cửa vào năm 2012, là một minh chứng nổi tiếng về những nỗ lực của đất nước mặt trời mọc.

Ông Atsuo Konishi, kỹ sư kết cấu cấp cao tại Nikken Sekkei, người đã góp mặt cho công trình Skytree cho biết: Gió là điều kiện thời tiết khắc nghiệt nhất đối với các tòa nhà cao tầng. Vì vậy, kỹ sư Konishi và các đồng nghiệp của ông đã thiết kế một tháp giàn thép cho phép gió mạnh đi qua các khe hở một cách đơn giản.

Skytree cũng có một hệ thống kiểm soát rung động độc đáo: Cột di chuyển với độ trễ thời gian và giảm độ rung của toàn bộ tòa nhà lên đến 50% khi có động đất và 30% khi có gió mạnh.

Một hệ thống phổ biến hơn là cách ly địa chấn, khi đó nền móng của một tòa nhà hoạt động như một bộ giảm chấn. Kỹ thuật này đã được sử dụng ở Nhật Bản từ đầu những năm 1980. Hiện, hàng nghìn tòa nhà ở Nhật và nước ngoài, bao gồm cả trụ sở chính tại Thung lũng Silicon của Apple, cũng áp dụng kỹ thuật này.

Trong các tòa nhà mới hơn, một số công ty đang thử nghiệm các vật liệu độc đáo, như gỗ kết hợp thép để cải thiện khả năng chống động đất của tòa nhà.

Trí tuệ nhân tạo cũng đang bắt đầu đóng một vai trò quan trọng trong thiết kế tòa nhà an toàn hơn. Phần mềm mô phỏng bão có thể dự đoán tải trọng và tốc độ gió trong vòng 2 – 3 ngày. Trước đây, quá trình này đòi hỏi nhiều tháng thu thập dữ liệu và thử nghiệm đường hầm gió.

Ông Hideyuki Tanaka, trưởng nhóm của bộ phận kỹ thuật môi trường tự nhiên và sinh học tại Takenaka Corp, công ty kỹ thuật kiến ​​trúc đang phát triển phần mềm cho biết: “Độ chính xác tính toán của phần mềm cũng tốt như các thử nghiệm trong đường hầm gió. Các kiến ​​trúc sư có thể đưa dữ liệu vào các yếu tố thiết kế như hình dạng của tòa nhà và độ dày của kính cửa sổ”.

Đối với tất cả những tiến bộ của Nhật Bản trong việc lập kế hoạch chống thiên tai, vẫn còn những khoảng trống đáng kể. Quản lý rủi ro lũ lụt vẫn đang được tiến hành. Việc sơ tán thường đặc biệt khó khăn đối với những người già yếu, một vấn đề đặc biệt đối với dân số già của nước Nhật.

Một giải pháp khả thi là xây dựng những nơi trú ẩn chống thiên tai trong nhà. Lấy cảm hứng từ các thiết kế Bắc Âu, nhà ở bằng gỗ của kiến ​​trúc sư Naoko Ito có trụ sở tại Nagoya được thiết kế để tăng độ bền của toàn bộ ngôi nhà đồng thời đảm bảo một nơi an toàn hơn cho cư dân mà không cần phải sơ tán.

Quản lý rủi ro của Nhật Bản còn phải tiến xa hơn nữa. Nhưng khi thiên tai trở nên thường xuyên hơn, các quốc gia khác cũng đang xem xét cách tiếp cận của người Nhật.

Các hiện tượng thời tiết cực đoan đã gia tăng đáng kể trong 20 năm qua, gây thiệt hại nặng nề về người và kinh tế trên toàn thế giới và có khả năng tàn phá dữ dội hơn trong tương lai, Liên hợp quốc cảnh báo. Liên Hợp Quốc cho biết Trung Quốc (577) và Hoa Kỳ (467) ghi nhận số lượng sự kiện thiên tai cao nhất từ năm 2000 đến 2019, tiếp theo là Ấn Độ (321), Philippines (304) và Indonesia (278).

Khoảng 7.348 sự kiện thiên tai lớn đã được ghi nhận trên toàn cầu, cướp đi sinh mạng của 1,23 triệu người, ảnh hưởng đến 4,2 tỉ người và gây thiệt hại kinh tế 2,97 nghìn tỉ USD trong suốt hai thập kỷ.

Hạn hán, lũ lụt, động đất, sóng thần, cháy rừng và các hiện tượng nhiệt độ khắc nghiệt đã gây ra thiệt hại lớn.

Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cho biết nhiệt độ toàn cầu sẽ tiếp tục ấm lên trong vòng 5 năm tới và thậm chí có thể tạm thời tăng lên hơn 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp. Các nhà khoa học đã đặt 1,5C (2,7 độ F) làm mức trần để tránh biến đổi khí hậu thảm khốc.

Hoài Thu