Ô nhiễm hạt vi nhựa - Ẩn họa cho môi trường và sức khoẻ con người

Theo dõi KTMT trên

Sự phát triển của ngành nhựa đã kéo theo rác thải nhựa và túi nilon thải ra môi trường tăng lên theo cấp số nhân. Chúng đang từng ngày, từng giờ tàn phá, hủy diệt môi trường sống của con người và hệ sinh thái, đặc biệt là sinh vật biển.

Dưới tác động của bức xạ UV mặt trời, gió, nước, va đập cơ học..., rác thải nhựa đã bị phân rã thành các vi hạt nhựa với mọi chủng loại, kích thước biến thiên từ 1mm - 1 micron, thậm chí còn ở dạng siêu nhỏ, đạt đến quy mô nano (nhỏ hơn 1 micron).

Các đại dương bị ô nhiễm vì hạt vi nhựa siêu nhỏ. (Ảnh minh họa)

Hạt vi nhựa - thảm họa của môi trường

Sự hiện diện của vi nhựa trong đại dương đã được phát hiện vào đầu những năm 1970, nhưng mãi đến năm 2004, các nhà khoa học mới tiến hành nghiên cứu chuyên sâu về sự phân bố và tác động của hạt vi nhựa.

Ô nhiễm hạt vi nhựa được gây ra chủ yếu do sự phân hủy rác thải nhựa và tình trạng này đang diễn ra trên toàn cầu. Các nhà nghiên cứu tìm thấy hạt vi nhựa ở mọi nơi: trong không khí, đất, sông hồ và kể cả những vùng biển sâu nhất trên thế giới.

Rác thải nhựa có ở khắp mọi nơi trên thế giới. (Ảnh minh họa)

Một nghiên cứu từ năm 2014 đã chỉ ra rằng có hơn 5 nghìn tỉ những mảnh nhựa nhỏ trên khắp các đại dương, và 90% trong số đó có chiều dài nhỏ hơn ¼ inch (= 6.35 mm).

Ô nhiễm nhựa đang gây ra những nguy hại lớn cho khả năng sinh sản, tăng trưởng và sự sống của sinh vật biển. Không chỉ dừng lại ở đó, các hạt vi nhựa là mối lo ngại lớn vì chúng có cùng kích thước với thức ăn của động vật phù du, trong khi loài động vật này là nền tảng cho chuỗi thức ăn biển và đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu toàn cầu. Dữ liệu mới cho thấy, ở một số vùng nước, số lượng hạt vi nhựa có thể nhiều hơn cả động vật phù du.

Trước đó, các nhà khoa học từng ước tính, bề mặt nước trên toàn cầu có từ 5 đến 50 nghìn tỉ hạt vi nhựa. Nhưng sau khi bổ sung các hạt nhỏ hơn mới tìm thấy, con số này có thể tăng lên từ 12 đến 125 nghìn tỉ hạt.

Năm ngoái, một nhóm các nhà nghiên cứu đã tìm thấy các bằng chứng về hạt vi nhựa trong các tảng băng ở Bắc Cực, cho thấy rõ hơn về sự lây lan của các chất ô nhiễm trong các đại dương trên thế giới. Trong nỗ lực mới này, nhóm nghiên cứu ở Đại học Tasmania đã tìm thấy bằng chứng về hạt nhựa nhỏ trong lõi băng được thu thập ở Nam Cực từ mười năm trước.

"Sát thủ thầm lặng" đối với sức khỏe con người

Ngoài vi hạt nhựa tồn tại trong bãi thải nhựa ven biển, cơ thể động vật thủy sinh, thực phẩm, các nhà khoa học còn tìm thấy vi hạt nhựa trong muối ăn, nước đóng chai, mỹ phẩm, không khí…

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Hàn Quốc và Tổ chức Green Peace châu Á, vi hạt nhựa có trong 90% sản phẩm muối ăn được lấy mẫu trên thế giới. Qua kiểm tra 39 mẫu tinh thể muối ăn được thu thập từ 21 quốc gia thuộc châu Âu, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, châu Phi, châu Á, đã phát hiện vi hạt nhựa trong 36 mẫu.

Hạt vi nhựa đã xuất hiện cả trong muối ăn. (Ảnh minh họa)

Mới đây các nhà khoa học phát hiện ra rằng, các hạt nhựa này có thể gây nguy hiểm đến sức khỏe con người như gây ra các bệnh hô hấp, ảnh hưởng đến cấu trúc não bộ, gây tăng động, suy yếu và biến đổi hệ miễn dịch, cùng những nguy cơ khác do thôi nhiễm khi sử dụng vệ sinh thân thể, làm đẹp.

Kevin Thomas, Giám đốc của Liên minh khoa học sức khỏe môi trường tại Đại học Queensland (Úc) đang nghiên cứu về các cách mà cơ thể chúng ta tiếp xúc với đồ nhựa. Ông Thomas cho biết, có bằng chứng cho thấy các hạt nano, không nhất thiết có nguồn gốc từ nhựa có thể khiến hệ thống miễn dịch của chúng ta phản ứng ở cấp độ tế bào. Thomas cho rằng nếu có khả năng nhựa gây hại cho chúng ta, đó sẽ là những mảnh nhỏ có kích thước nano để có thể đi xuyên qua thành ruột.

Mỗi người trung bình ăn ít nhất 50.000 hạt vi nhựa mỗi năm. (Ảnh minh họa)

Hiện vẫn chưa rõ cụ thể tác hại của việc ăn hạt vi nhựa đối với con người, nhưng chúng có thể chứa các chất độc hại. Một vài hạt nhỏ đến mức có thể gây tổn thương đến các mô trong cơ thể, gây ra các phản ứng miễn dịch như ho, dị ứng…

Ngoài ra, các nhà khoa học ước tính trung bình một người trưởng thành đưa vào cơ thể xấp xỉ 2 ngàn hạt vi nhựa mỗi năm thông qua muối ăn. Đây là mối nguy thực sự.

Thay đổi hành vi để giảm rác thải nhựa ra môi trường

Rác thải nhựa mà chúng ta vứt ra môi trường hàng ngày vẫn tồn tại và tiếp tục len lỏi ra đại dương, đe dọa sự sống của sinh vật biển, là "sát thủ" giết chết chúng ta một cách từ từ nhưng chắc chắn.

Giáo sư Lê Huy Bá, Trường Đại học Công nghiệp Thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh khuyến cáo: Với các ưu điểm vượt trội được thừa nhận trong nhiều lĩnh vực, nên không thể tẩy chay vai trò của nhựa, mà phải tìm biện pháp để thu hồi - xử lý rác thải nhựa theo quy trình tái tạo trong nền kinh tế tuần hoàn. Bằng các giải pháp công nghệ, kiểm soát và thu hồi nhựa thải sẽ ngăn chặn được sự phát triển đáng sợ của vi hạt nhựa.

Biện pháp trước mắt và cũng là lâu dài là phải phân loại rác ngay từ nguồn thải để rác thải nhựa được tách biệt, thu gom triệt để, sau đó là xử lý. Việc xử lý phải được kết hợp nhiều giải pháp từ công nghệ tái tạo, hoàn nguyên nhựa với tiêu hủy rác nhựa (sử dụng phương pháp sinh học, hóa học) và cuối cùng là chôn lấp cô lập để rác thải nhựa không còn gây hại cho môi trường.

Mark Browne thuộc Đại học New South Wales, Úc - người đã nghiên cứu về nhựa từ năm 2004 cảnh báo: “Nếu chúng ta làm điều đó, chúng ta nên chắc chắn rằng sẽ không gây ra nhiều vấn đề hơn khi chúng ta ngừng lại hoặc thiết kế lại các sản phẩm. Hãy nhớ về một số amiăng đã được sử dụng trong quần áo - nó là một loại sợi tự nhiên nhưng nó gây ra tất cả các vấn đề nghiêm trọng cho con người”.

Theo các chuyên gia trên thế giới, chúng ta nên giảm sử dụng và tiếp xúc với nhựa. Từ góc độ môi trường, các nhà vận động cho rằng con người nên cắt giảm việc sử dụng nhựa không cần thiết, bao gồm các loại nhựa dùng một lần và thay thế đồ nhựa ở những nơi chúng ta có thể.

Nguyễn Luận