Thảm họa kép ở Tonga ảnh hưởng lớn đến hệ sinh thái
Bên cạnh những thiệt hại về người và của, người dân Tonga có nguy cơ đối mặt với tình trạng ô nhiễm nước uống và cây trồng và nhu cầu về nguồn cung cấp nước sinh hoạt an toàn do thảm họa kép vừa xảy ra ngày 15/1 gây ra vụ tràn dầu lớn.
Núi lửa Hunga Tonga-Hunga Ha'apai phun trào dưới biển tạo ra sóng thần trên Thái Bình Dương, gây ra vụ tràn dầu từ một tàu chở dầu đang dỡ hàng tại Nhà máy La Pampilla của công ty dầu ở Tây Ban Nha Repsol ở Peru.
La Pampilla là nhà máy lọc dầu lớn nhất của Peru và cung cấp nguyên liệu cho hơn một nửa thị trường địa phương.
Vụ tràn dầu đã gây hại cho động thực vật trong các khu bảo tồn trên khu vực rộng 18.000 km2.
Bộ Ngoại giao Peru cho biết đã kêu gọi Công ty Repsol chi trả thiệt hại. "Đây là thảm họa sinh thái tồi tệ nhất trong thời gian gần đây và khiến hàng trăm gia đình ngư dân bị thiệt hại nghiêm trọng. Repsol phải ngay lập tức bồi thường thiệt hại", Bộ Ngoại giao Peru viết trên Twitter.
Các công tố viên Peru đã mở một cuộc điều tra đối với Repsol sau vụ việc. Bộ trưởng Môi trường Ruben Ramirez đã gặp các quan chức của Repsol và nói rằng khoảng 6.000 thùng dầu đã bị tràn.
Cơ quan Giám sát đầu tư năng lượng và khai thác của Peru (Osinergmin) đã yêu cầu đóng cửa một trong bốn trạm của nhà máy lọc dầu cho đến khi xác định được nguyên nhân sự cố.
Các chuyên gia nhận định đợt sóng thần do núi lửa phun trào ở Tonga cuối tuần trước cho thấy biến đổi khí hậu đang đe dọa sự tồn vong của đảo quốc ở Nam Thái Bình Dương này.
Theo các chuyên gia, biến đổi khí hậu khiến nền nhiệt tăng và mực nước biển dâng, theo đó các thảm họa gây ra bởi sóng thần, bão và nắng nóng có thể trở nên tồi tệ hơn.
Nhận thức rõ nguy cơ trên, Tonga đã lên tiếng đại diện cho các nước dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu. Tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu (COP26) hồi tháng 11/2021, Tonga nhấn mạnh "nhiệt độ toàn cầu tăng vượt ngưỡng 1,5 độ C chắc chắn sẽ gây thảm họa cho Tonga” và các đảo quốc khác ở Thái Bình Dương khác.
Theo Ngân hàng Thế giới (WB), lời kêu gọi hành động vì khí hậu toàn cầu của Tonga là đặc biệt khẩn thiết, khi các đảo quốc Thái Bình Dương hiện chỉ chiếm 0,03% lượng khí thải carbon toàn cầu.
Tuần trước, sau khi núi lửa trên đảo Hunga Ha'apai của Tonga phun trào, những đợt sóng biển cao tới 15m ập vào bờ các đảo ngoại vi, cuốn phăng nhiều nhà cửa và khiến ít nhất 3 người thiệt mạng. Các nước dọc Thái Bình Dương đã ban bố cảnh báo sóng thần sau vụ núi lửa phun trào này.
Với mực nước biển tiếp tục dâng cao trong những thập kỉ tới, sóng thần và bão lũ có thể tiến sâu hơn nữa vào nội địa với nguy cơ gây thiệt hại lớn hơn. Theo Hệ thống giám sát mực nước biển toàn cầu của LHQ, mực nước biển ở quần đảo Tonga, với 105.000 cư dân, đang tăng khoảng 6 mm/năm, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Nguyên nhân là bởi Tonga nằm ở vùng biển ấm gần xích đạo, nơi nước biển dâng cao hơn ở vùng cực.
Thiệt hại từ sóng thần và bão lũ không chỉ dừng lại ở sự tàn phá. Nước biển tràn vào có thể làm hỏng đất nông nghiệp khiến không thể canh tác trong nhiều năm, tình trạng xói mòn đất ven biển cũng trở nên nghiêm trọng hơn và các vùng đệm tự nhiên chống nước biển dâng như rặng san hô hay rừng ngập mặn bị phá hủy. Biến đổi khí hậu khiến bề mặt đại dương ấm lên, theo đó nguy cơ bão lũ gia tăng. Tonga và các nước láng giềng đã trải qua 2 siêu bão cấp 5 trong 4 năm qua, gây thiệt hại hàng trăm triệu USD.
Nhiệt độ ở Tonga đã tăng, với nền nhiệt trung bình hằng ngày cao hơn 0,6 độ C so với năm 1979. Theo Ủy ban liên Chính phủ về biến đổi khí hậu của LHQ, khí hậu không ngừng ấm lên có thể khiến đất trở nên khô cằn do nhiệt độ cao làm nước bốc hơi nhanh hơn và ảnh hưởng đến lượng mưa trong khu vực. Cơ quan này nhận định Tonga sẽ trải qua nhiều đợt nắng nóng hơn trong vài thập niên tới, trong đó nhiệt độ thường xuyên vượt ngưỡng 35 độ C. Mức nhiệt cao này có thể đặc biệt nguy hiểm khi kết hợp với độ ẩm nhiệt đới.
Dữ liệu của Tổ chức khí tượng thế giới cũng cho thấy nhiệt độ nước biển ở Tonga tăng cao, gấp 3 lần tỷ lệ trung bình toàn cầu. Các đợt sóng nhiệt ở biển gây chết cá và san hô sẽ xảy ra thường xuyên hơn, căng thẳng hơn và kéo dài hơn ở hầu hết khu vực Thái Bình Dương.
Dự báo người dân các đảo quốc Thái Bình Dương sẽ trở thành những cộng đồng tị nạn do khí hậu toàn cầu đầu tiên, khi họ buộc phải rời bỏ quê hương do tác động của biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, người dân Tonga không muốn rời xa quê nhà bất chấp nguy cơ. Những năm gần đây, người dân Tonga đã hai lần phải tái thiết quê hương, sau các trận siêu bão Gita năm 2018 và Harold năm 2020.
Nguyễn Linh (T/h)
