Chuyển đổi xanh: Hướng đi không thể trì hoãn

Theo dõi KTMT trên

Thách thức trong hành trình chuyển đổi

Tại Việt Nam, chuyển đổi xanh không còn là một khái niệm xa lạ. Từ các diễn đàn chính sách đến doanh nghiệp và đời sống người dân, khái niệm này ngày càng hiện diện rõ ràng như một định hướng phát triển tất yếu. Tuy nhiên, để thực hiện được một cuộc chuyển đổi toàn diện, quốc gia đang đối mặt với hàng loạt thách thức mang tính hệ thống – cả về nhận thức, năng lực công nghệ lẫn nguồn lực tài chính.

Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là sự phụ thuộc vào các ngành kinh tế phát thải cao, đặc biệt là năng lượng và công nghiệp chế biến chế tạo. Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, hơn 60% lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam đến từ các hoạt động sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Trong khi đó, tốc độ đầu tư vào năng lượng tái tạo và các công nghệ sạch chưa đủ nhanh để tạo ra sự thay thế mạnh mẽ.

Thách thức cũng đến từ khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) – chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam. Phần lớn trong số này chưa có khả năng tiếp cận tài chính xanh hoặc chưa có động lực đủ mạnh để chuyển đổi mô hình sản xuất. Họ lo ngại rằng việc đầu tư vào công nghệ mới sẽ làm tăng chi phí vận hành, ảnh hưởng đến lợi nhuận trong ngắn hạn.

Mặt khác, cơ chế chính sách hiện nay còn phân tán, thiếu đồng bộ giữa các ngành. Dù đã có Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, nhiều địa phương vẫn lúng túng trong lộ trình triển khai. Việc xây dựng tiêu chí, hướng dẫn kỹ thuật, và hệ thống đo lường đánh giá vẫn còn manh mún, khiến các địa phương và doanh nghiệp không có đủ cơ sở để hành động hiệu quả.

Ngoài ra, nhận thức cộng đồng về chuyển đổi xanh vẫn chưa sâu rộng. Một bộ phận người dân còn xem đây là vấn đề của Nhà nước hoặc doanh nghiệp lớn, chưa thấy được vai trò của mình trong tiêu dùng bền vững, tiết kiệm năng lượng hay phân loại rác. Thiếu sự tham gia đồng bộ từ toàn xã hội khiến tốc độ chuyển đổi bị kéo chậm lại.

Tóm lại, hành trình chuyển đổi xanh ở Việt Nam là một bài toán lớn về thể chế, tài chính và nhận thức. Nhưng đó cũng là bài toán mà chúng ta không thể trì hoãn nếu muốn phát triển lâu dài và hội nhập sâu với thế giới.

Cơ hội cho một nền kinh tế bền vững và công bằng

Dù đối mặt với nhiều thách thức, chuyển đổi xanh vẫn là một cơ hội chiến lược, không chỉ để giải quyết vấn đề môi trường mà còn mở ra một hướng đi mới cho tăng trưởng kinh tế bền vững và bao trùm. Trong bối cảnh quốc tế đang định hình lại chuỗi giá trị toàn cầu theo hướng "xanh hóa", những quốc gia tiên phong sẽ có lợi thế vượt trội trong thu hút đầu tư, thương mại và công nghệ.

Minh chứng rõ nhất là dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào các lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch đang ngày càng gia tăng. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong năm 2024, có hơn 2,1 tỷ USD vốn FDI đổ vào các dự án liên quan đến công nghệ môi trường, pin lưu trữ và năng lượng tái tạo – tăng 34% so với năm trước. Điều này cho thấy các nhà đầu tư quốc tế ngày càng ưu tiên những quốc gia có cam kết xanh mạnh mẽ và hành động rõ ràng.

Ở cấp doanh nghiệp, những đơn vị sớm thích ứng với tiêu chuẩn xanh không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn dễ dàng tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn như châu Âu, Bắc Mỹ. Các quy định về thuế carbon và tiêu chuẩn môi trường ngày càng trở nên khắt khe tại những thị trường này, buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng để đáp ứng yêu cầu. Chuyển đổi xanh vì thế không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết để tồn tại.

Trong nội địa, các sáng kiến như "nông nghiệp sinh thái", "công nghiệp tuần hoàn" hay "xây dựng xanh" đang bắt đầu lan tỏa, tạo ra hiệu ứng tích cực đến hành vi sản xuất và tiêu dùng. Sự bùng nổ của các sản phẩm thân thiện môi trường – từ xe điện, bao bì phân hủy sinh học đến năng lượng mặt trời áp mái – cho thấy người tiêu dùng Việt Nam đã bắt đầu quan tâm hơn đến giá trị xanh.

Đặc biệt, giới trẻ đang trở thành lực lượng tiên phong cho phong trào chuyển đổi xanh, từ khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ sạch đến các hoạt động bảo vệ môi trường. Theo khảo sát của World Bank, hơn 70% người trẻ tại Việt Nam sẵn sàng thay đổi hành vi tiêu dùng nếu biết rằng điều đó giúp bảo vệ môi trường và giảm phát thải.

Tận dụng được những xu hướng này, Việt Nam có thể chuyển đổi xanh không chỉ là "giải pháp đối phó" với biến đổi khí hậu, mà còn là chìa khóa để tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng bao trùm, công bằng và hiệu quả hơn.

Bích Ngọc